U kojim slučajevima poslodavac mora da vas plati, a kada može da vas angažuje bez naknade

Autor - Milan Predojevic | Pravnik odgovara

apr 23

Zakon o radu primarno uređuje radni odnos. Jedno od osnovnih prava iz radnog odnosa, a svakako osnovni motiv zaposlenog za rad, jeste pravo na odgovarajuću zaradu, koja se utvrđuje u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu.

Zakon o radu sadrži i posebne odredbe o radu van radnog odnosa. U radno angažovanje van radnog odnosa, za koje angažovana lica ostvaruju odgovarajuću naknadu, spadaju privremeni i povremeni poslovi, obavljanje poslova po ugovoru o delu i dopunski rad. Ugovor o stručnom osposobljavanju i usavršavanju je takođe oblik rada van radnog odnosa, ali je kod njega zakonom izričito definisano da naknada nije obavezna, odnosno da poslodavac može licu na stručnom osposobljavanju ili usavršavanju da obezbedi novčanu naknadu i druga prava, u skladu sa zakonom, opštim aktom ili ugovorom o stručnom osposobljavanju i usavršavanju. Novčana naknada ove vrste ne smatra se zaradom u smislu Zakona o radu.

Posebnim zakonom uređeno je volontiranje, kao organizovano dobrovoljno pružanje usluge ili obavljanje aktivnosti od opšteg interesa, za opšte dobro ili za dobro drugog lica, bez isplate novčane naknade ili potraživanja druge imovinske koristi, osim ako ovim zakonom nije drukčije određeno.


Radni odnos



Kao što smo u uvodu naveli, jedno od osnovnih prava zaposlenih lica je pravo na odgovarajuću zaradu. Postoji nekoliko oblika radnog odnosa, i kod svakog zaposleni ima pravo na zaradu.

Radni odnos na neodređeno vreme osnovni je oblik radnog odnosa. Njegovo trajanje nije unapred određeno, te može prestati samo iz zakonom propisanih razloga.

Ugovor o radu može da se zaključi na određeno vreme, za zasnivanje radnog odnosa čije je trajanje unapred određeno objektivnim razlozima koji su opravdani rokom ili izvršenjem određenog posla ili nastupanjem određenog događaja, za vreme trajanja tih potreba.

Ugovorom o radu može da se ugovori probni rad za obavljanje jednog ili više povezanih, odnosno srodnih poslova utvrđenih ugovorom o radu. Probni rad može da traje najduže šest meseci. Pre isteka vremena za koji je ugovoren probni rad, poslodavac ili zaposleni može da otkaže ugovor o radu sa otkaznim rokom koji ne može biti kraći od pet radnih dana. Poslodavac je dužan da obrazloži otkaz ugovora o radu. Zaposlenom koji za vreme probnog rada nije pokazao odgovarajuće radne i stručne sposobnosti prestaje radni odnos danom isteka roka određenog ugovorom o radu.

Ugovor o radu može da se zaključi za poslove sa povećanim rizikom, utvrđenim u skladu sa zakonom samo ako zaposleni ispunjava uslove za rad na tim poslovima. Zaposleni može da radi na poslovima sa povećanim rizikom samo na osnovu prethodno utvrđene zdravstvene sposobnosti za rad na tim poslovima od strane nadležnog zdravstvenog organa, u skladu sa zakonom.

Radni odnos može da se zasnuje i za rad sa nepunim radnim vremenom, na neodređeno ili određeno vreme, za obavljanje poslova čiji obim nije toliki da zahteva rad sa punim radnim vremenom. Zaposleni koji zasnuje radni odnos sa nepunim radnim vremenom ima pravo na pravo na zaradu i druga primanja iz radnog odnosa srazmerno vremenu provedenom na radu. Zaposleni koji radi sa nepunim radnim vremenom kod jednog poslodavca može za ostatak radnog vremena da zasnuje radni odnos kod drugog ili više poslodavaca i tako ostvari puno radno vreme.

Radni odnos može da se zasnuje za obavljanje poslova van prostorija poslodavca. Radni odnos za obavljanje poslova van prostorija poslodavca obuhvata rad na daljinu i rad od kuće. Ugovor o radu koji se zaključuje za obavljanje poslova van prostorija poslodavca, pored odredaba koje sadrži svaki ugovor o radu,  sadrži i:  trajanje radnog vremena prema normativima rada; način vršenja nadzora nad radom i kvalitetom obavljanja poslova zaposlenog; sredstva za rad za obavljanje poslova koje je poslodavac dužan da nabavi, instalira i održava; korišćenje i upotrebu sredstava za rad zaposlenog i naknadu troškova za njihovu upotrebu; naknadu drugih troškova rada i način njihovog utvrđivanja; druga prava i obaveze.

Osnovna zarada zaposlenog angažovanog za obavljanje poslova van prostorija poslodavca a ne može biti utvrđena u manjem iznosu od osnovne zarade zaposlenog koji radi na istim poslovima u prostorijama poslodavca.

Radni odnos može da se zasnuje za obavljanje poslova kućnog pomoćnog osoblja. Ugovorom o radu kojim se zasniva ovakav radni odnos može da se ugovori isplata dela zarade i u naturi, s tim da se vrednost dela davanja u naturi mora izraziti u novcu. Najmanji procenat zarade koji se obavezno obračunava i isplaćuje u novcu utvrđuje se ugovorom o radu i ne može biti niži od 50% od zarade zaposlenog. Isplatom dela zarade u naturi smatra se obezbeđivanje stanovanja i ishrane, odnosno samo obezbeđivanje stanovanja ili ishrane. Ugovor ne može da se zaključi sa supružnikom, usvojiocem ili usvojenikom, krvnim srodnikom u pravoj liniji bez obzira na stepen srodstva i u pobočnoj liniji do drugog stepena srodstva i sa tazbinskim srodnikom do drugog stepena srodstva.

Poslodavac može da zasnuje radni odnos sa licem koje prvi put zasniva radni odnos, u svojstvu pripravnika, za zanimanje za koje je to lice steklo određenu vrstu i stepen stručne spreme, ako je to kao uslov za rad na određenim poslovima utvrđeno zakonom ili pravilnikom. Ovakva mogućnost odnosi se i na lice koje je radilo kraće od vremena utvrđenog za pripravnički staž u stepenu stručne spreme koja je uslov za rad na tim poslovima. Pripravnički staž traje najduže godinu dana, ako zakonom nije drukčije određeno. Za vreme pripravničkog staža, pripravnik ima pravo na zaradu i sva druga prava iz radnog odnosa, u skladu sa zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu.

Rad van radnog odnosa uz odgovarajuću naknadu

Poslodavac može za obavljanje poslova koji su po svojoj prirodi takvi da ne traju duže od 120 radnih dana u kalendarskoj godini da zaključi ugovor o obavljanju privremenih i povremenih poslova sa: nezaposlenim licem; zaposlenim koji radi nepuno radno vreme – do punog radnog vremena;  korisnikom starosne penzije.

Poslodavac može sa određenim licem da zaključi ugovor o delu, radi obavljanja poslova koji su van delatnosti poslodavca, a koji imaju za predmet samostalnu izradu ili opravku određene stvari, samostalno izvršenje određenog fizičkog ili intelektualnog posla. Ugovor o delu može da se zaključi i sa licem koje obavlja umetničku ili drugu delatnost u oblasti kulture u skladu sa zakonom.

Zaposleni koji radi sa punim radnim vremenom kod poslodavca može da zaključi ugovor o dopunskom radu sa drugim poslodavcem, a najviše do jedne trećine punog radnog vremena. Ugovorom o dopunskom radu utvrđuje se pravo na novčanu naknadu i druga prava i obaveze po osnovu rada.

Svi navedeni ugovori, kojima se lice angažuje van radnog odnosa i ostvaruje određenu naknadu za svoj rad, moraju biti zaključeni u pisanom obliku.

Angažovanje bez prava na zaradu ili naknadu za rad


Prema propisima o radu postojе ugovori o stručnom osposobljavanju i usavršavanju, kao vrsta rada van radnog odnosa za koji se ne ostvaruje zarada. Oba ugovora zaključuju se u pisanom obliku. Ugovor o stručnom osposobljavanju može da se zaključi radi obavljanja pripravničkog staža, odnosno polaganja stručnog ispita, kad je to zakonom, odnosno pravilnikom predviđeno kao poseban uslov za samostalan rad u struci. Ugovor o stručnom usavršavanju može da se zaključi radi stručnog usavršavanja i sticanja posebnih znanja i sposobnosti za rad u struci, odnosno obavljanja specijalizacije, za vreme utvrđeno programom usavršavanja, odnosno specijalizacije, u skladu sa posebnim propisom. Prema zakonu lica na stručnom osposobljavanju ili usavršavanju, za razliku od lica u radnom odnosu, nemaju garantovano pravo na zaradu. Poslodavac može da im obezbedi novčanu naknadu i druga prava u skladu sa zakonom i opštim aktom, ali nije dužan to da učini, i ta naknada ne smatra se zaradom u smislu zakona o radu.

Zakon o volontiranju reguliše  volontiranje u klasičnom smislu te reči, kao dobrovoljno angažovanje koje se sprovodi najčešće u okviru humanitarnih, socijalnih, verskih i sličnih organizacija, a nije motivisano željom za zaradom, već iz solidarnosti, odnosno želje da se nekom kome je to potrebno pomogne. Volontiranjem u ovom smislu ne smatra se vreme provedeno na stručnom osposobljavanju i usavršavanju ili na praktičnom radu bez zasnivanja radnog odnosa, što je regulisano Zakonom o radu, dakle nije reč o angažovanju u smilu propisa o radu. Organizator volontiranja i volonter sklapaju ugovor o volontiranju kojim regulišu međusobna prava i obaveze. S obzirom da je reč o aktivnostima podstaknutim humanim pobudama zakon zabranjuje njihovu zloupotrebu, to jest organizovanje voloniranja u cilju sticanja dobiti, odnosno volontiranje kojim će se zameniti rad koji obavljaju lica u skladu sa propisima o radu.


Zaključna razmatranja



Prema svemu navedenom, zarada (plata) i naknada za obavljeni rad, uvek izostaju kod ugovora o volontiranju (o volonterskom radu) jer se radi o aktivnosti koja se ne obavlja iz ekonomskih, već humanih pobuda. Sama činjenica da nije regulisana Zakonom o radu, već Zakonom o volontiranju, propisom koji uređuje organizovano dobrovoljno pružanje usluga ili obavljanje aktivnosti od opšteg interesa, za opšte dobro ili za dobro drugog lica, bez isplate novčane naknade ili potraživanja druge imovinske koristi, određuje ovu aktivnost kao vrstu angažovanja bez prava na naknadu.

Naknada za obavljeni rad izostaje i kod dva ugovora koja su uređena Zakonom o radu-ugovora o stručnom osposobljavanju i ugovora o usavršavanju, s tim da u ova dva slučaja poslodavac može naknadu predvideti ugovorom. Ukoliko je naknada ugovorena kod ugovora o stručnom osposobljavanju i usavršavanju, poslodavac je dužan i da je isplati. Ako ovi ugovori ne sadrže odredbe o naknadi radi se o angažovanju bez naknade.

S druge strane, kao što smo videli, zarada je garantovana kao pravo kod svih oblika radnog odnosa. Svaki ugovor o radu mora da sadrži odredbe koje se tiču zarade, i to: novčani iznos osnovne zarade na dan zaključenja ugovora o radu; elemente za utvrđivanje osnovne zarade, radnog učinka, naknade zarade, uvećane zarade i druga primanja zaposlenog; rokove za isplatu zarade i drugih primanja na koja zaposleni ima pravo.

Po Zakonu o radu, novčana naknada se utvrđuje ugovorom o dopunskom radu. Isti Zakon ne utvrđuje elemenat novčane naknade kao obavezan kod ugovora o obavljanju privremenih i povremenih poslova i kod ugovora o delu, ali ne navodi ni izričito da se radi o angažovanju bez naknade, kao što je definisano za ugovore o stručnom usavršavanju i osposobljavanju. Stoga se i kod ugovora o obavljanju privremenih i povremenih poslova i kod ugovora o delu  takođe radi o angažovanju za koje se isplaćuje novčana naknada za obavljeni posao, ali je neophodno ugovorom precizirati elemente na osnovu kojih će se ta novčana naknada određivati.

Podelite
Share
Tweet
Share

O autoru: Milan Predojevic

Diplomirao na Pravnom fakultetu Univerziteta u Novom Sadu. Ima dugogodišnje radno iskustvo u oblasti radnog prava i socijalnog osiguranja. Svakodnevni kontakt sa građanima koji su u potrazi za poslom ili menjaju radno mesto pružio mu je uvid u probleme sa kojima se uglavnom susreću. Siguran je da njegovo lično profesionalno iskustvo može da pomogne u pronalaženju odgovora na pitanja koja kandidati na sajtu najčešće postavljaju

Tekstovi iz iste kategorije

Pravo zaposlenih na naknadu troškova za dolazak na rad i odlazak sa rada

Uslovi za penzionisanje u 2025. godini
Prijavi se i postavi komentar

(3) komentari

Бранкица Радивојевић 30. 05. 2019.

Postovani,

Interesuje me da li se radni odnosi koji traju krace od 30 dana regulisu istim otkaznim rokom od strane zaposlenog? Receno mi je da je u pitanju ugovor – 3/1 , medjutim nisam uspela nista da nadjem o tome, a nisam dobila ni kopiju. Hvala!

    Milan Predojevic 03. 06. 2019.

    Poštovana Brankice
    Mišljenja sam da kod radnog odnosa na određeno vreme nema otkaznog roka, ukoliko zapsoleni radi do poslednjeg dana ugovora. Ovde se radi o tome da je poslodavac već samim potpisivanjem ugovora postao svestan da se radi o angažovanju do tačno određenog datuma. Jedino u slučaju da zaposleni želi da prekine sa radom pre datuma isteka ugovora, morao bi da ispoštuje zakonski otkazni rok.
    Pozdrav

Šta donosi na novi Zakon o zdravstvenom osiguranju? - Wiener Städtische osiguranje 08. 05. 2019.

[…] Tekst Milana Predojevića na blogu Infostuda govori o Zakonu o radu, a naslov govori i o temi:  „U kojim slučajevima poslodavac mora da vas plati, a kada može da vas angažuje bez naknade“. […]